Problemau ariannol a lles meddyliol

Gall teimlo’n isel, dan straen, yn bryderus neu brofi mania ei gwneud hi'n anodd rheoli arian. Er enghraifft: 

• Efallai y bydd hi’n anoddach i chi wneud penderfyniadau ynghylch cyllidebu a gwariant. 

• Er mwyn gwneud i’ch hun deimlo'n well, efallai y byddwch chi’n gwario arian nad oes gennych chi ar bethau nad oes eu hangen arnoch chi ac yna’n difaru yn nes ymlaen. 

• Efallai y byddwch chi’n teimlo'n orbryderus neu dan straen ynglŷn â siarad ar y ffôn, mynd i’r banc neu agor eich biliau. 

• Gallai symptomau salwch meddwl beri i chi ymddwyn yn fyrbwyll fel gwario llawer o arian i gyd ar yr un pryd.

Gellir gwneud unrhyw un o’r problemau hyn yn waeth os bydd eich incwm yn gostwng, er enghraifft, os bydd rhaid i chi roi’r gorau i weithio neu gymryd amser i ffwrdd o’r gwaith oherwydd eich bod yn sâl.

Mae’n arferol profi pryderon ariannol, ond mae’n well eu hwynebu yn hytrach na’u hanwybyddu. Isod mae rhestr o'r pethau y gallwch chi eu gwneud i gael eich cyllid yn ôl ar y trywydd iawn. i rai pobl, ar rai adegau, mae dod o hyd i’r nerth i ymdrin â materion ariannol yn teimlo yn amhosibl.

• Mae safleoedd siopa ar-lein yn aml yn cofio manylion cardiau i’w gwneud hi’n haws i chi brynu pethau pan ewch yn ôl atyn nhw. Os ydych chi’n teimlo eich bod chi mewn perygl o wneud penderfyniadau byrbwyll ynghylch gwariant, byddwch chi’n eu difaru’n ddiweddarach, gall tynnu’r wybodaeth lawn hon o’ch porwr gwe helpu i arafu pethau a rhoi cyfle i chi feddwl a ydych chi wir eisiau neu angen yr hyn yr oeddech chi’n bwriadu eu prynu. Chwiliwch am ‘sut i glirio eich cwcis’ ar Google i ddysgu sut i wneud hyn.    
• Gallwch chi gael gwared ar apiau siopa y gallen nhw eich temtio i’w defnyddio oddi ar eich ffôn.  
• Gallwch chi hefyd ddefnyddio offer ar-lein am ddim (megis BlockSiteYn agor mewn ffenestr newydd) sy’n gadael i chi rwystro safleoedd siopa dros dro am gymaint o amser ag y dymunwch. Gallai’r rhain fod yn ddefnyddiol os ydych chi’n gwybod eich bod weithiau’n gwario mwy nag y gallwch chi ei reoli neu deimlo’n gyffyrddus yn ei gylch.   
• Cadwch eich waled rywle lle na allwch chi ei chyrraedd yn hawdd. Mae hyn yn gwneud gwariant byrbwyll yn anoddach.   
• Gall eich credydwr hefyd eich helpu mewn sawl ffordd. Efallai y byddan nhw’n cytuno i rewi'ch cerdyn dros dro pan fyddwch chi’n teimlo bod eich gwariant yn mynd allan o reolaeth, yn newid faint o arian y gallwch chi ei dynnu allan o beiriannau arian parod bob dydd neu ddileu tynnu arian allan yn gyfan gwbl.  
• Os ydych mewn perygl o wneud cais am gredyd ac yn methu fforddio gwneud hynny, gallwch roi gwybod i ddarpar fenthycwyr nad ydych am iddynt fenthyca i chi. Gallwch chi wneud hyn trwy ychwanegu ‘nodyn’ at eich ffeil gredyd. Mae’r asiantaethau gwirio credyd Experian a Equifax yn cynnig y gwasanaeth hwn.   
• Ystyriwch gael gwared â’ch cardiau credyd os ydych chi'n eu cael yn rhy anodd i’w rheoli. Gallwch chi gael cyngor cyfrinachol am ddim ar ddyled os ydych chi’n poeni sut y byddwch chi’n talu’ch cardiau’n gyfangwbl.   
• Lluniwch gyllideb sy’n dangos yr holl arian sydd yn dod i mewn i chi a’r holl bethau rydych chi’n ei wario arnyn nhw. Dim ond deg munud y mae ein teclyn Cynlluniwr Cyllideb yn ei gymryd i’w lenwi ac mae'n dadansoddi’ch canlyniadau i’ch helpu i gymryd rheolaeth dros wariant eich cartref yn ôl.  
• Pan fyddwch chi'n teimlo’n well, ystyriwch roi arian o’r neilltu ar gyfer adegau pan na fyddech chi’n gallu canolbwyntio ar gynilo efallai. Gallai hyn fod mewn cyfrif cynilo, cyfrif jar jam neu fancio cadw-mi-gei. Gallwch chi ddysgu rhagor yn ein canllaw Rheoli eich arian trwy ddefnyddio’r dull jar jam.

• Gofynnwch i berson dibynadwy edrych ar ôl eich swydd. Gall rhywun dibynadwy fod yn berthynas, yn ffrind neu’n weithiwr cymorth.  
• Peidiwch ag anwybyddu’r cwmnïau a'r bobl y mae arnoch chi arian iddynt, oherwydd os gwnewch hynny, gallan nhw barhau i fynd ar eich ôl yn hytrach na rhoi amser i chi ddatrys pethau. Gweler ein hadran Delio â Chredydwyr isod i gael rhagor o wybodaeth.
• Os ydych chi wedi prynu rhywbeth ac yna'n penderfynu na allwch chi ei fforddio neu nad ydych chi ei eisiau; gallwch chi ganslo neu ddychwelyd eitemau a chael eich arian yn ôl. Gallwch chi ddysgu rhagor yn ein canllaw Hawliau defnyddwyr - yr hyn y mae angen i chi ei wybod Hawliau defnyddwyr - yr hyn y mae angen i chi ei wybod.

Os ydych chi wedi dioddef iechyd meddwl gwael ers cryn amser, efallai y byddwch chi’n profi caledi ariannol. Gallai hyn olygu nad oes gennych chi ddigon o arian i dalu am y pethau sylfaenol megis bwyd, nwy a thrydan, Treth Gyngor, rhent neu forgais. Efallai y bydd hefyd yn golygu na allwch dalu benthyciadau, biliau cardiau credyd neu orddrafftiau yn ôl.  

Mae llawer o leoedd lle gallwch chi gael cymorth a gwybodaeth annibynnol a chyfrinachol am ddim. Bydd cynghorydd dyledion yn siarad trwy eich pryderon ariannol gyda chi ac yn dod o hyd i ffyrdd o reoli’ch dyledion. Gallan nhw awgrymu atebion hyd yn oed os nad ydych chi’n credu bod gennych unrhyw arian sbâr i ddelio â’ch dyledion. 

Credydwr yw unrhyw sefydliad y mae arnoch chi arian iddo, megis eich banc, benthyciwr morgais, darparwr cerdyn credyd, landlord, awdurdod lleol, darparwr ynni, dŵr, ffôn neu fand eang.  

Mae llawer o bobl yn poeni am siarad â’u credydwyr am eu lles meddyliol gwael. 

Ond mae’n syniad da dweud wrthyn nhw, oherwydd unwaith maen nhw’n gwybod, byddan nhw’n gallu darparu cymorth i chi yn well.  

Gofynnwch a oes ganddyn nhw dîm arbenigol neu beth arall y gallan nhw ei wneud i helpu cwsmeriaid yn eich sefyllfa. Bydd y mwyafrif o gwmnïau yn gadael i chi gysylltu â nhw yn y ffordd sy’n fwyaf addas i chi - gwe-sgwrs, e-bost, ffôn neu hyd yn oed yn bersonol.  

Ystyriwch ofyn i’ch banc ychwanegu nodyn am eich iechyd meddwl at eu ffeiliau. Gall hyn helpu i’w rhybuddio am arwyddion o unrhyw wariant anarferol y gallech chi ei wneud pan ydych chi’n teimlo’n sâl. Fodd bynnag,gallai arafu unrhyw gais a wnewch i’ch benthyciwr am gredyd yn y dyfodol.  

Mae gan MoneySavingExpert lyfryn y gellir ei lawrlwytho sy’n mynd â chi gam wrth gam trwy’r manteision a’r anfanteision o ddweud wrth eich credydwyr.  

Gallwch chi hefyd ychwanegu gwybodaeth am unrhyw gyflwr iechyd meddwl at eich ffeiliau credyd mewn ‘rhybudd cywiro’. Gellir ychwanegu neu ddileu hwn pryd bynnag y dymunwch ac ni fydd yn gadael unrhyw ‘ôl troed’ o unrhyw fath.  

Gallech chi ofyn i’ch credydwr anfon Ffurflen Dystiolaeth Dyled ac Iechyd Meddwl at eich meddyg teulu neu weithiwr iechyd proffesiynol arall, fel y gallan nhw ddysgu mwy am sut mae eich iechyd meddwl yn effeithio ar y ffordd rydych chi'n rheoli’ch arian a chymryd hyn i ystyriaeth.Ni fydd pob credydwr am weld tystiolaeth ysgrifenedig o broblem iechyd meddwl, ond os byddan nhw am wneud hynny, bydd y ffurflen hon yn ddefnyddiol.  

Mae Gofod Anadlu (a elwir hefyd yn Gynllun Seibiant Dyled) yn rhoi hawl i rywun â phroblemau dyled i gael diogelwch cyfreithiol rhag eu credydwyr. Gallwch chi ddysgu rhagor am Breathing Space a Breathing Space Argyfwng Iechyd Meddwl yn yr adran isod ac ar wefan Iechyd Meddwl a Chyngor Ariannol.  

Os ydych chi’n gwybod y byddwch chi'n profi problemau ynghylch ad-dalu’r hyn sy’n ddyledus i fanciau, cwmnïau benthyciadau, darparwyr cardiau credyd neu gwmnïau gwasanaethau ariannol eraill, gallwch chi ofyn i gynghorydd dyledion wneud cais i chi ymuno â’r Cynllun Seibiant Dyled (Breathing Space). Mae dwy fersiwn o’r cynllun:  

     1. Gofod anadlu safonol  

Mae hwn ar gael i unrhyw un sydd â dyledion problemus. Yn ôl y gyfraith, mae’n atal credydwr rhag gweithredu i’ch gorfodi i ad-dalu’ch dyled am hyd at 60 diwrnod. Hefyd, bydd y mwyafrif o log a thaliadau’n cael eu rhewi.  

    2. Gofod anadlu argyfwng iechyd meddwl

Dim ond i rywun sy’n derbyn ‘triniaeth argyfwng iechyd meddwl’ y mae hwn ar gael. Mae gan y term hwn ystyr penodol iawn ac nid yw’n cynnwys pawb sy’n cael therapi neu’n cymryd meddyginiaeth ar gyfer eu cyflwr iechyd meddwl. Fodd bynnag, mae gan y gofod anadlu hwn amddiffyniadau cryfach i bobl sydd mewn dyled. Mae’n parhau am yr un cyfnod o amser ag y mae triniaeth argyfwng iechyd meddwl yr unigolyn yn ei wneud, ynghyd â 30 diwrnod arall, ni waeth pa mor hir y mae’r driniaeth yn parhau. Bydd rhaid i chi ofyn i ‘weithiwr iechyd meddwl proffesiynol cymeradwy’ wneud cais am ofod anadlu os ydych chi am ei gyrchu fel hyn.  

Os ydych chi’n teimlo eich bod wedi cael eich cam-drin gan eich banc, cymdeithas adeiladu neu fenthyciwr arall ar ôl dweud wrthyn nhw am eich lles meddyliol gwael, dylech yn gyntaf roi cyfle iddyn nhw unioni pethau.  

Y ffordd symlaf o wneud hyn yw siarad â goruchwyliwr neu reolwr. Os nad yw hynny’n datrys pethau, gallwch chi wneud cwyn.  

Gall lles meddyliol gwael ei gwneud hi’n anodd iawn cychwyn cwyn ffurfiol, felly fe allech chi ofyn i ffrind dibynadwy, perthynas, neu weithiwr cymorth eich helpu chi yn lle.  

Os na allwch chi ddatrys y mater gyda’r benthyciwr ac yn teimlo bod angen i chi fynd â’ch cwyn ymhellach, gallwch chi gysylltu â Gwasanaeth yr Ombwdsmon Ariannol. Neu i ddysgu sut i gwyno ewch i wefan Cyngor ar Bopeth

Os ydych chi’n profi argyfwng iechyd meddwl, yn risg i’ch diogelwch eich hun neu angen cymorth dwys, gall meddyg naill ai argymell eich bod chi’n cael eich derbyn i ysbyty neu’n penderfynu y byddech chi'n elwa o gael eich trin yno.

Os ydych chi’n cael budd-daliadau ac yn yr ysbyty am gyfnod (fel arfer yn hwy na 28 diwrnod) efallai y bydd rhai ohonyn nhw'n dod i ben nes i chi ddychwelyd adref ac felly bydd angen i chi adael i’r Adran Gwaith a Phensiynau, Cyllid a Thollau EM neu’ch cyngor lleol wybod am eich arhosiad yn yr ysbyty.  

Os yw rhywun yn cael Lwfans Gofalwr i chi, bydd eu budd-dal yn dod i ben ar yr un pryd.  

Os oes gennych bartner neu briod yn byw gyda chi a’u bod yn cael budd-daliadau sy'n gysylltiedig ag incwm, megis Credyd Cynhwysol, gallai eu budd-dal newid hefyd.  

Mae’r canllaw hwn gan Gyngor Iechyd Meddwl ac Arian yn esbonio beth fydd yn digwydd i'ch budd-daliadau o'r diwrnod cyntaf un y byddwch chi’n mynd i’r ysbyty.  

Yn ogystal mae canllaw gan Turn2Us yn egluro rhagor am y budd-daliadau y gallwch chi eu cael yn yr ysbyty a’r effeithiau ar ofalwyr, partneriaid a phriod.

Bydd angen i chi barhau i dalu’ch biliau. Os ydych chi’n gallu, meddyliwch am sefydlu debyd uniongyrchol fel y bydd hyn yn cael ei wneud yn awtomatig. Os yw rheoli eich arian pan fyddwch yn yr ysbyty yn debygol o fod yn bryder i chi, efallai y gallwch chi gael rhywun i wneud hyn ar eich rhan.    

 Gweler ein hadran isod ar Sut i helpu rhywun arall i reoli ei arian  

Os oes gennych chi gyflwr iechyd meddwl, efallai y bydd gennych chi hawl i gael help gyda budd-daliadau.  

Os ydych chi dros 16 oed ac o dan oedran pensiwn y wladwriaeth a bod gennych chi gyflwr iechyd meddwl, efallai y bydd gennych chi hawl i Daliad Annibyniaeth Bersonol (PIP) os oes angen help arnoch chi gyda thasgau bob dydd. Hyd yn oed os oes gennych chi incwm rheolaidd, cynilion neu'r ddau, fe allech chi fod yn gymwys i gael PIP o hyd. Am ragor o wybodaeth, darllenwch y canllaw iechyd meddwl PIP ar y wefan Cyngor Iechyd Meddwl ac Arian.  

Os ydych chi dros oedran pensiwn y wladwriaeth efallai y gallwch chi hawlio Lwfans Gweini

Os na allwch weithio am gyfnod estynedig oherwydd eich salwch ac nad oes gennych hawl i Dâl Salwch Statudol (neu os yw wedi dod i ben), efallai y gallwch hawlio Credyd Cynhwysol neu Lwfans Cyflogaeth a Chymorth (ESA) i helpu i gymryd lle incwm a gollwyd.  

Ond os ydych chi’n hawlio budd-dal salwch neu anabledd, fel rheol bydd angen asesiad meddygol arnoch chi fel rhan o’r broses hawlio. 

Fel ffrind neu aelod o’r teulu, byddwch chi'n gwybod mwy na’r mwyafrif am y person rydych chi’n poeni amdano. Felly, dylech chi allu gweld newidiadau yn eu hymddygiad a allai fod yn arwyddion rhybuddio, weithiau cyn i’r person ei hun fod yn ymwybodol ei fod yn sâl.  

Efallai yr hoffech chi gytuno â nhw y byddan nhw’n rhoi gwybod i chi pan maen nhw’n teimlo’n sâl. Gallech chi wneud cynllun gweithredu gyda’ch gilydd. Er enghraifft, fe allech chi ofalu am eu taliadau cerdyn credyd neu filiau pan fyddant yn teimlo’n sâl neu’n eu helpu i wneud apwyntiad gyda’r meddyg teulu.  

Bydd rhai pobl angen rhywun i ofalu am eu harian yn y dyfodol. Efallai yr hoffech chi ystyried sefydlu Atwrneiaeth Arhosol os yw iechyd meddwl ffrind neu aelod o’r teulu yn golygu y gallen nhw golli’r gallu i reoli eu harian eu hunain. 

Os ydyn nhw’n hawlio budd-daliadau, fe allech chi hefyd ystyried sefydlu penodeiaeth i reoli eu budd-daliadau ar eu cyfer.

Os oes gennych unrhyw bryderon iechyd meddwl ac arian, ewch i Gyngor Iechyd Meddwl ac Arian, sy’n ceisio’ch helpu i ddeall, rheoli a gwella eich problemau iechyd meddwl ac arian.