P'un a ydych chi'n newydd i weithio i chi'ch hun neu wedi bod yn ei wneud ers blynyddoedd, mae'n bwysig cael y wybodaeth ddiweddaraf am y budd-daliadau a'r grantiau sydd ar gael i’ch helpu gyda chostau byw. Mae'r rhain yn cynnwys Lwfans Cyflogaeth a Chymorth (ESA) os ydych yn sâl a Chredyd Cynhwysol ar gyfer adegau lle gallai’ch incwm fod yn isel. Rydym wedi llunio canllawiau i'ch helpu.
Os ydych yn hunangyflogedig ac wedi cael eich effeithio’n ariannol gan gostau byw uchel, darganfyddwch pa gefnogaeth sydd ar gael i chi.
Efallai y gallwch hawlio Credyd Cynhwysol os oes angen i chi ychwanegu at eich incwm a bod gennych gynilion ac incwm cartref isel.
Fodd bynnag, byddwch yn ymwybodol os ydych yn byw gyda phriod neu bartner ac:
ni fyddwch yn gallu gwneud cais.
Bydd angen i chi fynychu cyfweliad porth gydag anogwr gwaith DWP er mwyn iddynt allu gwirio mai hunangyflogaeth yw eich prif swydd. Dylech fod yn gwneud rhywfaint o elw neu ddisgwyl gwneud hynny os ydych newydd ei dechrau.
Mae hyn yn golygu y bydd yn rhaid i chi ddangos tystiolaeth gan gynnwys:
Os na fyddwch yn dangos digon o dystiolaeth, efallai y bydd yr aseswr yn penderfynu nad ydych yn hunangyflogedig ‘â thâl’.
Mae hyn yn golygu y bydd angen i chi chwilio, a bod ar gael, am waith arall tra byddwch yn cael Credyd Cynhwysol.
Darganfyddwch fwy am hawlio Credyd Cynhwysol yn ein canllaw Credyd Cynhwysol os ydych yn hunangyflogedig.
Mae Help i Hawlio yn wasanaeth Cyngor ar Bopeth cyfrinachol am ddim.
Gallant eich helpu i:
Cymru a Lloegr:
Am fwy o fanylion, ac i ddod o hyd i'ch cangen agosaf ewch i Cyngor ar BopethYn agor mewn ffenestr newydd
Neu yng Nghymru, ffoniwch 0800 024 1220Yn agor mewn ffenestr newydd a Lloegr, ffoniwch 0800 144 8444Yn agor mewn ffenestr newydd
Yr Alban:
Ymwelwch â Citizens Advice ScotlandYn agor mewn ffenestr newydd neu ffoniwch 0800 023 2581Yn agor mewn ffenestr newydd
Gogledd Iwerddon:
Mae Credyd Cynhwysol yn gweithio yn wahanol. Darganfyddwch fwy ar nidirectYn agor mewn ffenestr newydd
Os ydych yn hunangyflogedig ni allwch hawlio Tâl Salwch Statudol.
Os ydych wedi talu digon o Gyfraniadau Yswiriant GwladolYn agor mewn ffenestr newydd, efallai y byddwch yn gallu hawlio Lwfans Cyflogaeth a Chymorth (ESA) dull newydd os ydych yn sâl.
Os ydych yn gymwys, gallwch hawlio'r budd-dal hwn waeth beth fo incwm eich cartref neu gynilion.
Os nad ydych wedi talu digon o Gyfraniadau Yswiriant Gwladol efallai y byddwch yn gallu hawlio’r elfen gallu cyfyngedig ar gyfer gwaith a gweithgaredd sy'n gysylltiedig â gwaith o’r elfen Gredyd Cynhwysol os oes gennych gynilion sy'n llai na £16,000.
Os ydych yn byw gyda phartner, bydd eu hincwm hefyd yn cael ei ystyried fel rhan o’r cais am Gredyd Cynhwysol.
Darganfyddwch a ydych yn gymwys ar gyfer ESA a beth i’w wneud os nad ydych ar wefan GOV.UKYn agor mewn ffenestr newydd
Os ydych yn byw yng Ngogledd Iwerddon, pa fudd-daliadau a chymorth ariannol y gallech fod yn gymwys amdanynt ar nidirectYn agor mewn ffenestr newydd
Nid yw’r cynlluniau hyn bellach ar gael os ydych yn byw yng Nghymru, Lloegr neu’r Alban.
Yng Ngogledd Iwerddon, gallwch wneud cais o hyd. Darganfyddwch fwy ar wefan nidirectYn agor mewn ffenestr newydd
Os byddwch yn penderfynu nad ydych am fod yn hunangyflogedig mwyach, rhaid i chi roi gwybod i CThEF eich bod wedi rhoi’r gorau i fasnachu fel unig fasnachwr neu eich bod yn dod â phartneriaeth fusnes i ben neu’n gadael.
Byddwch hefyd angen anfon ffurflen dreth derfynol.
Os ydych wedi bod yn hunangyflogedig ers tro, ni allwch fel arfer hawlio Lwfans Ceisio Gwaith (JSA) dull newydd os oeddech yn talu cyfraniadau Yswiriant Gwladol Dosbarth 2 yn unig.
Fodd bynnag, os ydych wedi talu digon o gyfraniadau Yswiriant Gwladol Dosbarth 1 fel gweithiwr yn y ddwy i dair blynedd dreth ddiwethaf, efallai y gallwch wneud cais am JSA dull newydd.
Os yw incwm a chynilion eich cartref yn isel a bod gennych gynilion o lai na £16,000, efallai y gallwch wneud cais am Gredyd Cynhwysol yn lle JSA. Bydd incwm eich priod neu bartner yn cael ei ystyried fel rhan o'r cais.
Os ydych yn byw yng Nghymru, Lloegr neu’r Alban, defnyddiwch Help to Claim, gwasanaeth cyfrinachol am ddim gan Cyngor ar Bopeth i wirio bod Credyd Cynhwysol yn iawn i chi cyn i chi wneud cais.
Cyngor ar Bopeth Cymru a LloegrYn agor mewn ffenestr newydd
Cyngor ar Bopeth yr AlbanYn agor mewn ffenestr newydd
Yng Ngogledd Iwerddon, mae Credyd Cynhwysol yn gweithio’n wahanol. Dysgwch fwy yn nidirect
Darganfyddwch sut i reoli eich incwm misol
Pan fyddwch yn hunangyflogedig, chi sy’n gyfrifol am dalu treth ac Yswiriant Gwladol ar eich incwm. Darganfyddwch sut i gadw ar ben eich holl gofnodion i weithio allan faint sydd angen i chi ei dalu.
Gall cael incwm afreolaidd wneud cyllidebu i’w weld yn amhosibl pan fydd gennych symiau gwahanol yn dod i mewn bob mis, ond os ydych yn gwybod faint sy’n mynd allan bob mis, gallwch gyllidebu.
Os bydd eich incwm yn amrywio, awgrym da yw cyllidebu ar gyfer eich incwm misol isaf – o leiaf byddwch bob amser yn talu’r costau mawr. Yna, os oes gennych chi fis da, gallwch chi adolygu'ch cyllideb fisol i fyny.
Neu ychwanegwch bopeth oedd gennych yn dod i mewn dros y flwyddyn ddiwethaf a'i rannu â 12. Bydd hyn yn rhoi incwm misol cyfartalog i chi ei ddefnyddio fel marc sylfaen ar gyfer eich incwm.
Yna meddyliwch sut mae eich taliadau allan, costau a gwariant yn cael eu lledaenu ar draws y flwyddyn, er enghraifft, biliau cyfleustodau, costau gwaith, treth car, unrhyw yswiriant a allai fod gennych, bil treth hunanasesiad ac ychwanegwch hwy i’ch cyllideb.
Cofiwch y bydd misoedd pan fydd taliadau penodol yn ddyledus neu pan fyddwch yn gwario mwy, fel y Nadolig, gwyliau ysgol neu benblwyddi teulu.
Mae ein canllaw Sut i gyllidebu ar gyfer incwm afreolaidd yn fan cychwyn da, os ydych yn hunangyflogedig
Gall taliadau sy’n ddyledus gael effaith ddifrifol ar eich llif arian os nad yw cwsmeriaid yn talu ar amser. Dyma restr wirio ar gyfer pethau y gallwch eu gwneud i geisio cadw rheolaeth ar yr arian sy’n dod i mewn.
Os bydd busnes yn methu dyddiad talu y cytunwyd arno gallwch hawlio costau llog a chostau adennill dyledion. Darganfyddwch sut ar wefan GOV.UKYn agor mewn ffenestr newydd
Os oes gan unigolyn neu fusnes arian yn ddyledus i chi am waith gallwch fynd â’ch hawliad i’r llys sirolYn agor mewn ffenestr newydd
Os gwahanwch eich arian personol oddi wrth gyllid eich busnes, bydd yn gwneud pethau’n llawer haws pan ddaw’n amser llenwi eich ffurflen dreth hunanasesiad.
Er enghraifft, bydd cadw cyfrifon banc a chardiau credyd ar wahân ar gyfer eich busnes yn ei gwneud yn gyflymach i olrhain a chofnodi eich treuliau busnes.
Bydd gennych hefyd gofnod syml a chywir o'r hyn sy'n dod i mewn a’r hyn sy’n mynd allan gan wneud cyllidebu’n haws. Edrychwch ar eich treuliau busnes i weld a allwch newid o daliadau blynyddol i daliadau misol lle bo modd. Ar gyfer rhai treuliau, fel premiymau yswiriant, efallai y bydd angen i chi chwilio am ddarparwr sydd ddim yn codi mwy am daliadau misol.
Gallwch ddefnyddio ein Cynlluniwr Cyllideb rhad ac am ddim sy’n hawdd ei ddefnyddio, i’ch helpu i reoli gwariant eich cartref
Eisiau edrych eto ar eich sefyllfa ariannol pan fyddwch ar gyllideb dynn? Edrychwch ar ein canllaw Byw ar incwm gwasgedig.
Y ffordd orau o gynilo ar gyfer eich bil treth Hunanasesu yw cadw ychydig o arian ar un ochr bob tro y byddwch yn derbyn unrhyw incwm yn hytrach nag aros i dderbyn bil treth mawr.
Er enghraifft, efallai y byddwch yn ystyried agor cyfrif cynilo a throsglwyddo rhywfaint o arian bob tro y cewch eich talu a gwneud y cyfrif hwn ar gyfer taliadau treth yn unig, a dim i'w ddefnyddio ar gyfer gwariant arall.
Gall y math hwn o gynllunio helpu ar adegau pan fyddwch yn dod â hyd yn oed llai nag arfer i mewn, gan osgoi straen enfawr ar eich llif arian, ar eich busnes, ac arnoch chi.
Defnyddiwch y cyfrifydd hunangyflogedig ar GOV.UKYn agor mewn ffenestr newydd i gyllidebu ar gyfer eich bil treth Hunanasesiad
Darganfyddwch fwy am gael rheolaeth o’ch dyledion
Gall rheoli eich biliau ddod yn fwy anodd mewn cyfnod economaidd anodd. Mae’n bwysig deall sut i flaenoriaethu talu eich biliau neu os ydych wedi methu taliad, darganfod sut i gael cyngor ar ddyledion.
Gall canlyniadau peidio â thalu rhai biliau cyn rhai eraill fod yn fwy difrifol.
Felly, os ydych yn cael trafferth gwneud eich ad-daliadau ar amser, mae angen i chi edrych ar eich holl ddyledion a’u rhannu’n:
Defnyddiwch ein Blaenoriaethwr biliau: cael help gyda’ch biliau cyflym a hawdd ei ddefnyddio i’ch helpu i ddeall pa filiau i ddelio â nhw yn gyntaf a beth i’w wneud i sicrhau nad ydych yn methu taliad
Os ydych angen mwy o gymorth neu os nad ydych yn gwybod ble i ddechrau talu dyledion nid ydych ar eich pen eich hun.
Os ydych yn byw yng Nghymru, Yr Alban neu Lloegr a bod gennych ddyledion busnes, cewch help a chymorth am ddim o Business DebtlineYn agor mewn ffenestr newydd Gallant hefyd helpu gyda dyledion personol.
Os ydych yn byw yng Ngogledd Iwerddon, gallwch ddod o hyd i gynghorwr dyledion ar nidirectYn agor mewn ffenestr newydd
Mae’n bwysig meddwl yn ofalus cyn cymryd arian o’ch cronfa bensiwn i glirio dyledion. Dim ond fel dewis olaf y dylid ystyried hyn.
Fel arfer ni allwch gymryd arian o’ch pensiwn os ydych o dan 55 oed. Felly os bydd rhywun yn cysylltu â chi’n ddirybudd ac yn dweud y gallant eich helpu i gael mynediad i'ch cronfa bensiwn yn gynnar, mae'n debygol mai sgam pensiwn ydyw.
Gallech golli eich arian a gwynebu tâl treth o hyd at 55% o’r swm a dynnwyd neu a drosglwyddwyd, ynghyd â chostau pellach gan eich darparwr.
Os ydych dros 55 oed ac yn gallu cael mynediad i’ch cronfa bensiwn heb gosbau, mae bob amser yn well deall yr holl opsiynau sydd ar gael i dalu’ch dyledion cyn tynnu arian allan o’ch pensiwn.
Beth bynnag eich oedran, darllenwch ein canllaw Defnyddio eich pensiynau i dalu dyledion
Cysylltwch â’n Llinell Gymorth Pensiynau ar 0800 011 3797 neu defnyddiwch ein gwe-sgwrsYn agor mewn ffenestr newydd i gael arweiniad cyfrinachol ac arbenigol am ddim cyn i chi dynnu arian allan o’ch pensiwn i dalu dyledion.
Oriau agor: Dydd Llun i ddydd Gwener, 9am i 5pm (llinell gymorth), 9am i 6pm (gwe-sgwrs). Ar gau ar wyliau banc.
Dargafnyddwch fwy am sut i ddiogelu eich hun a’ch busnes
Mae’n bwysig cael yswiriant yn ei le i’ch diogelu rhag bod ar eich colled yn ystod cyfnod anodd. Gallai hyn eich gadael ag un peth yn llai i boeni amdano.
Mae llawer o wahanol fathau o yswiriant busnes ar gael. Bydd y math gorau o yswiriant i chi yn amrywio yn seiliedig ar ffactorau amrywiol, gan gynnwys:
Chwiliwch am ddyfynbrisiau, neu ystyriwch ddefnyddio brocer busnes arbenigol sydd hefyd yn trafod y math o yswiriant busnes y gallech fod ei angen. Gallwch ddod o hyd i frocer arbenigol ar wefan Cymdeithas Broceriaid Yswiriant Prydain.Yn agor mewn ffenestr newydd
Edrychwch ar yr hyn sydd ar gael a’r hyn y gallech fod ei angen yn ein canllaw Yswiriant busnes pan fyddwch yn hunangyflogedig
Gall fod yn hynod o anodd peidio â chael tâl salwch os ydych yn hunangyflogedig. Mae diogelu incwm yn bolisi yswiriant hirdymor sy’n sicrhau eich bod yn cael incwm rheolaidd hyd nes y byddwch yn ymddeol neu’n gallu dychwelyd i’r gwaith.
Mae bob amser yn well defnyddio darparwr arbenigol pan yn dewis diogelu incwm gan ei fod yn gynnyrch cymhleth a gall prisiau amrywio'n sylweddol.
Pum peth i’w hystyried wrth brynu yswiriant diogelu incwm:
Ystyriwch eich opsiynau trwy ddarllen ein canllaw Yswiriant personol pan fyddwch yn hunangyflogedig
I gael gwybod mwy am sut i adolygu eich cynilion a phensiynau
Mae’n syniad da edrych yn rheolaidd ar eich cynilion hirdymor a thymor byr. Darganfyddwch sut i flaenoriaethu talu dyledion a rhoi arian o’r neilltu ar gyfer eich bil treth.
Mae cynilo rheolaidd yn bwysig iawn yn enwedig pan fo arian yn brin. Mae nawr yn amser da i edrych ar eich holl dreuliau gan gynnwys arian rydych yn ei roi i mewn i gynilion.
Fel rheol gyffredinol, yn y lle cyntaf, rhowch flaenoriaeth i roi arian o’r neilltu wrth i chi ennill ar gyfer eich bil treth hunanasesu.
I gael awgrymiadau ar beth i'w wneud, darllenwch ein canllaw A ddylech chi gynilo, neu dalu benthyciadau a chardiau credyd?
Mae faint y dylech ei roi yn eich pensiwn yn dibynnu ar ba mor fuan y byddwch yn dechrau a faint y gallwch fforddio ei roi yn eich cronfa.
Po gynharaf y byddwch yn dechrau, y lleiaf y bydd yn rhaid i chi ei roi i ar un ochr bob mis i fforddio ymddeoliad cyfforddus.
Ond os ydych yn cael trafferth gyda’ch biliau bob dydd, mae’n bwysig cael y rheini dan reolaeth yn gyntaf. Ystyriwch ohirio eich cyfraniad pensiwn hyd nes y bydd eich gwaith yn cynyddu.
Os bydd eich enillion yn cynyddu, ystyriwch gynyddu eich taliadau rheolaidd neu dalu cyfandaliad i mewn i’ch pensiwn. Gallwch ddwyn ymlaen lwfansau blynyddol nas defnyddiwyd o’r tair blynedd dreth flaenorol a chael budd o ryddhad treth o hyd.
Eisiau gwybod beth i chwilio amdano mewn pensiwn ar gyfer gweithwyr hunangyflogedig? Darllenwch ein canllaw Pensiynau ar gyfer pobl
Gall apwyntiad gyda Pension Wise, gwasanaeth y llywodraeth gan HelpwrArian, eich helpu i wneud synnwyr o beth fydd eich sefyllfa ariannol pan fyddwch yn ymddeol a mynd drwy eich opsiynau.
Os ydych yn 55 oed neu drosodd, efallai y gallwch ddechrau tynnu arian allan o’ch pensiwn.
Er enghraifft, efallai y byddwch am wneud hyn os ydych am dorri’n ôl ar waith a dechrau tynnu incwm o’ch cynilion pensiwn.
O dan 50, ddim yn siŵr pa bensiwn sydd gennych chi, neu ddim yn barod? Gall Pension Wise ddal i ateb eich cwestiynau. Ffoniwch ni am ddim ar 0800 011 3797 neu defnyddiwch ein gwe-sgwrs.
Dydd Llun i ddydd Gwener: 9am i 5pm (llinell gymorth) 9am i 6pm (gwe-sgwrs). Ar gau ar wyliau banc.
Darganfyddwch fwy am Pension Wise a sut i’w ddefnyddio
Os felly, nawr yw’r amser i gael cyngor ar ddyledion
Mae am ddim ac yn gyfrinachol
Yn rhoi gwell ffyrdd i chi reoli eich dyledion a’ch arian
Yn sicrhau eich bod yn hawlio’r holl fudd-daliadau a hawliadau cywir
