Gwneud ewyllus a chynllunio beth i’w adael 

Cyn i chi allu ysgrifennu ewyllys rhaid i chi benderfynu pwy sydd am gael beth.

Gosodwch sylfaen eich cynllun ar gyfer eich arian a’ch eiddo – eich ystâd – yn gynnar iawn, cyn i chi ymweld â chyfreithiwr, defnyddiwch ysgrifennwr ewyllys neu drafodwch eich ewyllys gyda’ch teulu

Peidiwch â phoeni, mae’n haws nag y mae’n ymddangos – dilynwch y broses gam wrth gam hon.

Dim ond ychydig o funudau a gymer fwy na thebyg i wneud y cam hwn – gallwch ei wneud nawr hyd yn oed.

Gallech gynnwys:

• eich partner neu briod
• plant ac aelodau eraill o’r teulu
• ffrindiau
• elusennau.

Eich buddiolwyr yw’r enw a roddir ar y bobl (neu’r elusennau hyn). 

Efallai y byddwch hefyd am ystyried a oes unrhyw un nad ydych am gael budd ohono. Ond os byddwch yn gadael rhywun allan, a'u bod yn disgwyl derbyn rhywbeth neu'n disgwyl mwy, efallai y byddant yn herio'r ewyllys ar ôl i chi farw.

Cychwynnwch gyda’r asedau sydd fwyaf hawdd i’w prisio:

• cynilion
• pethau gwerthfawr, megis gemwaith neu drysor teuluol.

Yna ewch ymlaen at y pethau sydd yn newid mewn gwerth. Bydd y rhain yn anoddach i’w prisio yn union.

Mae'r rhain yn cynnwys:

• eiddo – eich tŷ, ac unrhyw eiddo fel buddsoddiad, tir, neu hyd yn oed le parcio sy’n perthyn i chi. Cofiwch ystyried gwerth unrhyw ddyledion a ddiogelwyd yn erbyn eich eiddo.
• eich pensiwn.
• eich busnes, os ydych yn berchen neu’n gydberchen arno.
• buddsoddiadau yn y farchnad stoc – cyfranddaliadau, bondiau a chronfeydd.

Yn olaf, meddyliwch am unrhyw eitemau sentimental yr hoffech i berson neilltuol eu cael.

Bydd yr hawl i gynnwys eich pensiwn yn dibynnu ar reolau eich cynllun pensiwn. Gallwch gysylltu â nhw i gael rhagor o wybodaeth am enwebu buddiolwr. Darganfyddwch fwy yn ein canllaw Beth sy'n digwydd i'ch pensiwn pan fyddwch yn marw Dylech hefyd wirio bod eich cynllun pensiwn yn gwybod i bwy rydych eisiau i'ch pensiwn fynd iddynt - peidiwch ond dibynnu ar hyn fod yn eich ewyllys.

Yn fras mae pum math o etifeddiaeth gallech ei adael.

• “Rwy’n gadael £2,000 i fy mab” – gelwir hyn yn ‘gymynrodd ariannol’. Mae’n golygu eich bod yn gadael swm penodol o arian.
• “Rwy’n gadael fy ngemwaith i fy merch” – gelwir hyn yn ‘gymynrodd benodol’. Mae’n golygu eich bod yn gadael eitem benodol sydd yn perthyn i chi. Y ffordd i’w adnabod fydd gweld beth sydd yn cwrdd â’r disgrifiad hwnnw ar ddyddiad y farwolaeth. Os nad oes gemwaith ar yr adeg honno, yna bydd y rhodd yn methu.
• “Rwy’n gadael hanner fy ystâd i fy mrawd” – gelwir hyn yn ‘gymynrodd weddilliol’. Mae’n golygu eich bod yn gadael canran o faint bynnag yw gwerth eich ystâd, yn dilyn talu unrhyw ddyledion, costau, rhwymedigaethau ac etifeddiaeth a threth.
• "Rwy’n gadael fy nghyfran i o fy nhŷ i fy ngwraig os yw hi yn fy ngoroesi, ond os na fydd hi yn fy ngoroesi yna bydd yn cael ei drosglwyddo i fy merch” – dyma ‘gymynrodd refersiynol’ ar gyfer eich merch. Gallwch fanylu ar beth fydd yn digwydd os yw’r person sydd i gael rhywbeth gennych yn marw.
• “Rwy’n gadael fy nghyfran i o fy nhŷ i fy ngwraig am weddill ei bywyd, ac yna bydd yn cael ei drosglwyddo i fy merch” – mae hyn yn creu ‘ymddiriedolaeth’ dros eich cyfran chi o’r tŷ. Mae ymddiriedolaeth yn eich caniatáu i ddweud pwy yr ydych chi’n ei ddewis i gael y budd o’ch eiddo yn union wedi i chi farw (e.e. eich gwraig), ac yna pwy yr ydych chi’n ei ddewis i gael y budd o’ch eiddo (e.e. eich merch) unwaith y mae’r person cyntaf a ddewisoch i gael budd yn union wedi i chi farw hefyd wedi marw. Gall y math hwn o rodd fynd o’i le yn hawdd, felly byddwch angen gael cyngor cyfreithiol os ydych chi’n dymuno cynnwys ‘ymddiriedolaeth’ yn eich ewyllys.

Os yw’ch materion yn eithaf syml (er enghraifft, rydych yn dymuno gadael popeth i’ch gŵr) mae’n debygol y defnyddiwch gymynrodd weddilliol syml yn unig.

Os yw pethau’n fwy cymhleth, mae’n debygol y defnyddiwch gyfuniad. Er enghraifft:

Mae Mike yn briod gydag un mab. Mae gan ei wraig fab hefyd, o briodas flaenorol. Mae e’n gadael:

• ei gyfran ef o’i gartref i’w wraig am weddill ei bywyd
• £1,000 yr un i’w wyrion
• ei oriawr i fab ei wraig
• unrhyw beth arall yn ei ystâd i elusen.

Mae June wedi ysgaru gyda thri o blant a phedwar o wyrion. Mae gan ei mab broblemau iechyd meddwl. Mae hi’n gadael:

• £500 yr un i’w wyrion
• hanner gweddill yr ystâd mewn ymddiriedolaeth i’w mab am weddill ei fywyd, i’w rannu rhwng ei merched hi wedi iddo ef farw, a
• chwarter yr ystâd yr un i’w merched, ond os bydd naill un o’r merched yn marw o’i blaen hi, bydd plant y ferch honno yn derbyn cyfran chwarter y ferch a fu farw, o’r ystâd rhyngddynt.

Fel arfer nid oes angen talu treth:

• os yw gwerth eich ystâd yn llai na throthwy o £325,000, neu
• os gadewch bopeth uwchlaw’r trothwy o £325,000 i’ch priod neu bartner sifil, neu
• os gadewch bopeth uwchlaw’r trothwy o £325,000 i fuddiolwr eithriedig fel elusen.

Gellir trosglwyddo’r lwfans i briod neu bartner sifil os ni chaiff ei ddefnyddio yn sgil y farwolaeth gyntaf.

Mae yna hefyd drothwy atodol ar gyfer eich cartref.

Nid yw’r rheolau’n syml. Felly, mae’n debyg y byddwch yn dymuno cael cyngor proffesiynol i’ch cynorthwyo gyda hyn.

Dyma’r person sy’n rhoi trefn ar eich ystâd pan fyddwch chi’n marw ac sy’n dilyn y cyfarwyddiadau yn eich ewyllys. Gallwch ddewis pwy bynnag yr hoffech wneud y swydd hon, ond mae ffactorau i'w hystyried i'ch helpu i wneud y dewis cywir.

Darganfyddwch fwy yn ein canllaw Dewis ysgutor eich ewyllys.

Unwaith y byddwch wedi gweithio drwy’r camau bydd gennych syniad eithaf clir ynglŷn â beth yr ydych yn dymuno ei adael yn eich ewyllys ac i bwy.

Efallai yr hoffech siarad â’ch teulu ynglŷn â’ch cynlluniau. 

Eich cam nesaf yw cael eich ewyllys wedi'i llunio, ei llofnodi a'i thystio'n gywir fel ei bod wedi’i rhwymo mewn cyfraith.

Os yw eich materion yn syml iawn (er enghraifft, rydych chi'n gadael popeth i'ch partner), mae'n debyg y gallwch chi ei wneud eich hun.

Ond os yw eich sefyllfa hyd yn oed ychydig yn fwy cymhleth, mae'n synhwyrol cael cyngor gan gyfreithiwr, neu gwmnïau sy'n cael eu rheoleiddio gan Yr Awdurdod Rheoleiddio Cyfreithwyr, neu sy'n perthyn i gyrff masnach priodol.

Os ydych chi am osgoi dadleuon teuluol, nawr ac ar ôl i chi fynd, mae’n werth ystyried cael ‘y sgwrs’ gyda nhw am eich dymuniadau.

Dyma'ch cyfle i egluro'r hyn rydych chi'n ei wneud, a helpu'ch teulu i ddeall pam rydych chi'n meddwl mae peth gorau yw.

Nid oes unrhyw un yn mwynhau gorfod siarad am farwolaeth, ond dyma sut i wneud y sgwrs mor hawdd a di-wrthdaro â phosibl.

Ni ddylai ysgrifennu eich ewyllys ymwneud â phwy sy'n haeddu beth - dylai fod yn ymwneud â'r hyn rydych chi am i'ch arian ei gyflawni.

Dechreuwch trwy ysgrifennu rhestr o'ch prif flaenoriaethau.

Gall eich blaenoriaethau fod yn bethau fel:

• sicrhau bod darpariaeth ar gyfer eich partner
• gofalu am berthynas â salwch neu anabledd
• sicrhau bod eich wyrion yn cael yr addysg orau
• cefnogi elusen rydych sy’n bwysig i chi.

Pan fyddwch wedi penderfynu beth rydych eisiau i ddigwydd wedi eich marwolaeth, bydd hi'n llawer haws gweithio allan beth i'w adael ac i bwy.

Bydd hefyd yn eich helpu i egluro'ch meddwl i'ch teulu.

Bydd yn helpu i ganolbwyntio’r sgwrs os oes gennych ddrafft sylfaenol o’ch ewyllys, neu o leiaf rai nodiadau.

Trwy hynny, gallwch chi siarad am yr hyn rydych chi ei eisiau, yn hytrach na chael pawb arall yn dweud wrthych chi beth maen nhw ei eisiau.

Ni all neb ddweud wrthych beth i'w roi yn eich ewyllys, eich penderfyniad chi yw pwy ddylai dderbyn beth.

Ond byddwch yn barod i bobl wneud sylwadau neu awgrymiadau, naill ai ar eiddo nad oeddech wedi meddwl amdano, neu bobl y gallech fod am eu cynnwys neu eu heithrio. Gellir herio ewyllys, felly os ydych yn bwriadu gadael rhywun allan, neu beidio â gadael yr hyn y gallent ei ddisgwyl, mae angen i hyn fod yn glir yn yr ewyllys.

Gall trefnu cyfarfod teulu arbennig i siarad am farwolaeth ymddangos yn afiach.

Os ydych chi'n meddwl y bydd yn gwneud pobl yn anghyfforddus, peidiwch â gwneud hynny.

Yn ei le, efallai ceisiwch neilltuo ychydig o amser yn ystod digwyddiad teuluol.

Gadewch i'ch teulu wybod ymlaen llaw yr hoffech drafod eich ewyllys bryd hynny – gallai fod yn bwnc anodd, ond drwy eu paratoi, mae’n rhoi cyfle iddynt feddwl am bethau ymlaen llaw.

Dyma'r amser i gychwyn pethau ar sail gadarn.

Esboniwch fod yna resymau dros y cymynroddion rydych chi'n bwriadu eu gadael. Mae hyn yn helpu'ch teulu i ddeall eich safbwynt, ac yn rhoi syniad i bobl o'r hyn i'w ddisgwyl cyn i chi fynd i fanylion.

Os ydych yn canolbwyntio ar yr hyn rydych chi am i'ch etifeddiaeth ei gyflawni, yn hytrach na'r punnoedd a'r ceiniogau yn unig, gallwch osgoi llawer o wrthdaro.

Peidiwch ag anghofio gysylltu'r manylion hyn â'ch nodau.

Rhowch gynnig ar ymadroddion fel: “Rydyn ni'n cytuno y bydd angen cefnogaeth ar John yn y dyfodol, felly dwi'n bwriadu gadael hanner fy ystâd iddo.

Efallai y gwelwch fod gan rai o'ch teulu ddisgwyliadau penodol ynglŷn â'ch ewyllys - anogwch nhw i fod yn agored ynglŷn â hyn er mwyn i chi ddeall.

Eich penderfyniad chi ydyw yn y diwedd, ond efallai y bydd gan eraill rai syniadau da ynglŷn â sut i edrych ar ôl teulu a ffrindiau nad ydych chi wedi meddwl amdanyn nhw.

Efallai eu bod hefyd yn poeni llawer am wrthrych sentimental penodol.

Efallai y bydd llawer o bethau'n digwydd rhwng eich sgwrs a diwedd eich bywyd.

Efallai y bydd babanod newydd yn cyrraedd neu efallai y byddwch chi'n colli rhywun yn eich teulu.

Gallwch newid eich ewyllys pan fydd y pethau hyn yn digwydd. Sicrhewch eich teulu eich bod yn barod i adolygu ac ailasesu wrth i bethau newid.

Nid yw pob perthynas deuluol yn gadarnhaol a gall trafod ewyllysiau ac etifeddiaethau ddod â hyn allan i'r awyr agored neu gynyddu tensiwn.

Gwnewch yn glir nad yw hyn yn ymwneud â beirniadu pobl - mae'n ymwneud â'r hyn rydych chi am ddigwydd i'ch asedau pan fyddwch chi wedi mynd.

Wrth gwrs, gallai rhai o'ch penderfyniadau fod yn seiliedig ar bwy rydych chi'n eu hoffi a ddim yn eu hoffi - ond ni fydd egluro hynny yn gwneud unrhyw ffafrau â chi.

Yn lle hynny, ceisiwch egluro y byddai'r arian yn gwneud yn well mewn mannau eraill.

Unwaith eto, bydd hyn yn haws o lawer os ydych chi'n glir ynghylch eich dymuniadau.

Gallwch chi adolygu'ch cynllun ar ôl i chi gael y sgwrs - efallai ei fod wedi atgyfnerthu'r hyn rydych chi am ei wneud neu efallai ei fod wedi rhoi rhai syniadau  i chi am y newidiadau rydych chi am eu gwneud. 

Ar ôl trafod pethau a chymryd ystyriaeth o syniadau eich teulu, rydych yn barod i fynd i'r cam nesaf - ac ystyried opsiynau ysgrifennu'ch ewyllys am y tro cyntaf neu ddiweddaru ewyllys sy'n bodoli eisoes.