Beth yw taliad caledi a phwy sydd â hawl iddo?

Telir taliadau caledi yn bennaf i bobl sy’n cael Lwfans Ceisio Gwaith, Lwfans Cyflogaeth a Chymorth neu Gredyd Cynhwysol, y mae eu budd-daliadau wedi’u hatal ac sydd angen arian i fforddio hanfodion sylfaenol fel bwyd neu wres, neu sy’n agored i niwed neu sy’n gofalu am bobl a fyddai mewn perygl.

Mae’r rhan fwyaf o bobl yn gwneud cais am daliadau caledi os ydy ei fudd-daliadau wedi cael eu atal oherwydd maent wedi cael ei sancsiynu am beidio â chadw telerau eu hymrwymiadau hawlydd neu fethu cyfweliadau neu apwyntiadau pwysig.

Gall taliadau caledi hefyd gael eu talu os ydych yn aros am daliad budd-dal, os oes gennych angen difrifol ac nid oes modd i chi hawlio taliad ymlaen llaw neu daliad budd-dal tymor byr ymlaen llaw.

Fel arfer ni allwch gael taliad caledi os ydych yn fyr o arian neu angen talu am gost brys. 

Gallwch ond gwneud cais am daliad caledi os ydych yn cael:

• Lwfans Ceisio Gwaith (JSA)
• Lwfans Cyflogaeth a Chymorth (ESA)
• Credyd Cynhwysol (UC)

Os ydych yn cael ESA yn seiliedig ar incwm neu JSA yn seiliedig ar incwm gan fod incwm eich cartref a’ch cynilion yn isel iawn, efallai y byddwch yn gymwys am daliad caledi os gallwch ddangos bod gennych angen difrifol.

Os ydych yn cael JSA neu ESA dull newydd neu gyfrannol, bydd incwm a chynilion eich cartref yn cael prawf modd.  Os yw’r naill yn rhy uchel ac nad ydych yn cwrdd ag amodau am gael ESA yn seiliedig ar incwm neu JSA yn seiliedig ar incwm, ni fyddwch yn cael taliad caledi.

Er mwyn bod yn gymwys am daliad caledi rhaid eich bod yn methu talu am hanfodion, a rhaid bod 100% o’ch lwfans personol JSA neu ESA, neu eich lwfans safonol Credyd Cynhwysol i gyd, wedi cael ei leihau.

Fel arfer mae taliadau ond yn cael eu rhoi i bobl sydd 18 oed neu’n hŷn, ond gall fod pobl 16 neu 17 oed fod yn gymwys mewn amgylchiadau penodol.

Bydd angen i chi brofi’r rheswm pam fod angen taliad caledi arnoch a dangos nad oes gennych fynediad at arian neu gynilion eraill, methu benthyg o deulu neu ffrindiau ac rydych wedi ceisio cael cymorth arall yn gyntaf, fel help gan eich cyngor lleol neu elusen. Bydd angen i chi fod yn barod i ddarparu cymaint o dystiolaeth ategol ag y gallwch i ddangos y byddwch mewn angen difrifol. 

Ar hyn o bryd, os ydych yn hawlio ESA neu JSA nid oes angen ad-dalu taliadau caledi.

Os ydych ar Gredyd Cynhwysol, bydd gofyn i chi dalu’r arian yn ôl.

Ar ôl i’ch sancsiwn dod i ddiwedd, fel arfer mae arian yn cael ei gymryd o’ch Credyd Cynhwysol nes eich bod wedi ad-dalu’r taliad caledi llawn. Os yw hwn yn debygol o’ch rhoi mewn dyled, dylech ofyn i’ch anogwr gwaith wneud yr ad-daliadau yn fforddiadwy. Gallwch ofyn cynghorydd dyled am help i wneud hwn. 

Telir taliadau caledi ESA a JSA ar 60% o’r ESA yn seiliedig ar incwm neu JSA yn seiliedig ar incwm. Mae’r rhain yn fudd-daliadau prawf modd a dim ond ar gael os yw incwm a chynilion y cartref yn isel.

Os ydych yn cael JSA neu ESA cyfrannol neu ddull newydd, bydd incwm a chynilion eich cartref yn cael prawf modd i wirio a ydych yn cwrdd â’r amodau am gael ESA yn seiliedig ar incwm neu JSA yn seiliedig ar incwm. Os yw’ch incwm a chynilion yn rhy uchel, ni fyddwch yn cael taliad caledi.

Telir taliadau caledi Credyd Cynhwysol ar 60% o’ch taliad UC arferol.

Os yw’ch rheswm am wneud cais am daliad caledi yn ddifrifol iawn, gallwch gael hyd at 80% o’ch taliadau arferol.

Gallai’r amgylchiadau lle gallech gael taliad uwch fod oherwydd eich bod chi neu’ch partner yn feichiog neu’n ddifrifol wael.

Os yw’ch cais yn llwyddiannus, gallwch dderbyn taliadau caledi am gyfnod eich sancsiwn. Os ydych yn cael eich sancsiynu eto bydd angen ail-geisio am daliad caledi arall.

Os ydych ar JSA neu ESA dylech naill ai gofyn am daliadau caledi mewn person yn swyddfa’r Ganolfan Byd Gwaith, neu ffonio canolfan gyswllt y DWP ar 0800 1690310.

Dylid trefnu apwyntiad i chi ar yr un diwrnod neu'r diwrnod wedyn. Byddwch yn cael ffurflen JSA/ESA10JP i’w llenwi cyn eich cyfweliad gyda swyddog caledi. Os byddwch yn trefnu apwyntiad dros y ffôn, gwnewch yn siŵr eich bod yn cyrraedd 10 munud yn gynnar i lenwi’r ffurflen ar ddiwrnod eich cyfarfod.

Os ydych ar Gredyd Cynhwysol gofynnwch eich anogwr gwaith neu ddefnyddiwch eich dyddlyfr ar-lein i ofyn am daliad caledi.

Efallai gall y llinell gymorth UC hefyd eich cyfeirio i’r cyfeiriad cywir:

Ffôn: 0800 328 1744

Ffôn testun: 0800 328 1344

Ffôn (Saesneg): 0800 328 5644

Dydd Llun i Ddydd Gwener, 8am i 6pm.

Bydd gofyn i chi hefyd fynychu apwyntiad yn y Ganolfan Byd Gwaith i esbonio’r amgylchiadau sy’n meddwl bod angen taliad caledi arnoch. 

Bydd angen i chi ddarparu tystiolaeth pan rydych yn gwneud cais am daliad caledi.

Gall hwn cynnwys:

• tystysgrif geni ar gyfer unrhyw ddibenion
• ·tystiolaeth am anableddau neu broblemau iechyd sydd gennych chi neu’ch dibenion
• profi eich bod wedi archwilio ffyrdd eraill i gael yr arian rydych yn gofyn amdano - fel gofyn ffrindiau, teulu neu elusennau am help ariannol
• gwneud ymdrech i leihau eich costau anhanfodol - e.e. canslo tanysgrifiadau neu dorri’n ôl ar siopa
• efallai byddant yn gofyn am ddatganiad banc i weld ar beth rydych yn gwario eich arian neu gopi o’ch cyllideb
• gall eich datganiad banc hefyd brofi a oes gennych incwm neu gynilion eraill y gellid eu defnyddio yn lle taliad caledi.

Os ydych yn gymwys am daliad caledi, dylai'r arian gael ei dalu i mewn i'ch cyfrif banc ar unwaith neu ar y dyddiad y mae eich taliad budd-dal nesaf yn ddyledus.

Os ydych mewn addysg bellach, a bod eich amgylchiadau’n golygu na allwch dalu costau hanfodol fel bwyd neu rent, efallai y bydd eich prifysgol yn cynnig arian i chi o’i chronfa galedi.

Mae hyn ar wahân i daliadau caledi sy'n gysylltiedig â budd-daliadau a gallwch wneud cais amdano drwy'ch prifysgol neu goleg. Fel arfer daw fel grant nad oes angen ei dalu’n ôl, er y bydd hyn yn dibynnu ar eich sefydliad.

Os byddwch yn cysylltu â'r adran gwasanaethau myfyrwyr yn eich man dysgu, dylent allu dweud wrthych â phwy y mae angen i chi siarad am gael mynediad i'r gronfa caledi myfyrwyr.

Serch yr enw tebyg, nid yw'r Gronfa Galedi'r un peth â thaliadau caledi sy'n gysylltiedig â budd-daliadau.

Mae'r Gronfa Galedi yn arian sydd ar gael yng Nghymru a Lloegr i weithwyr ar gyflog isel sydd wedi dioddef trosedd dreisgar.