Sut i ddysgu plant am arian

Mae dysgu plant am arian yn rhoi'r wybodaeth a'r sgiliau sydd eu hangen arnynt i reoli eu harian yn effeithiol nawr ac yn y dyfodol.

Mae plant sy'n gwneud yn well gydag arian yn tueddu i fod â rhieni/gofalwyr sy'n siarad â nhw am arian ac yn rhoi cyfrifoldeb iddynt am wario ac arbed o oedran ifanc.

Cymerwch ychydig o amser i feddwl am eich arferion arian eich hun:

• A wnaethoch chi godi unrhyw un o’ch arferion arian gan eich rhieni neu’r rhai sy’n rhoi gofal?
• Pa arferion arian da allwch chi eu holrhain yn ôl i’ch dysgu mewn plentyndod?
• Pa arferion arian gwael allwch chi eu holrhain yn ôl i’ch dysgu mewn plentyndod?

Bydd dysgu plant am arian yn helpu i wneud eu dyfodol yn fwy diogel. Felly gorau po gyntaf y byddwch yn dechrau datblygu eu sgiliau ariannol, y cynharaf y gallant ddechrau hogi’r sgiliau hynny.

Mae cael sgyrsiau am arian yn adeiladu hyder plant yn y pwnc ac yn helpu i ddatblygu eu sgiliau ariannol.

Mae plant sy’n cael eu hannog i siarad am arian, ei drin yn rheolaidd yn tueddu i wneud yn well gydag arian pan fyddant yn tyfu i fyny.

Mae pob plentyn yn wahanol, ond mae yna rai cerrig milltir datblygiadol a all helpu i arwain beth i’w ddysgu iddynt a phryd:

Gallwch ddechrau dysgu plant cyn oed ysgol am arian o’r adeg pan maent yn dechrau siarad a gofyn cwestiynau - pan maent yn cyffwrdd, ymchwilio a chwarae gyda phopeth. 

Maent yn dechrau datblygu dealltwriaeth ddyfnach o rifau a byddant yn gallu talu sylw am fwy o amser.

Mae hyn yn ei gwneud hi’n oedran gwych i symud o chwarae i ddangos rheolaeth arian dda.

Bydd angen iddo ddal fod yn hwyl - ond gallwch ddechrau integreiddio mwy o sgiliau cysylltiedig ag arian i fywyd bob dydd. Er enghraifft, cynilo ar gyfer tegan newydd neu droi siopa yn brofiad dysgu.

Maent yn dechrau deall y gwahaniaeth rhwng eisiau ac anghenion.

Mae hwn yn oed gwych i siarad am sut y gallant ddechrau cyflawni rhai o’u dymuniadau eu hunain trwy ennill a chynilo.

Yn yr oedran hwn, mae plant yn ceisio annibyniaeth. Felly gallwch ganolbwyntio ar gael nhw i gymryd cyfrifoldeb am eu dewisiadau gwariant ac arbed eu hunain.

Gall eu helpu i ddysgu am sut i fod yn gyfrifol â’u harian a hefyd rhoi tawelwch meddwl i chi wrth iddynt ddod yn fwy annibynnol wrth wneud penderfyniadau.

Pan fydd plentyn yn dod yn ei arddegau, bydd eu dyheadau yn fwy - ac yn fwy costus. O feddwl am yr hyn maent yn ei wisgo i fod eisiau’r rhyddid sy’n dod o ddysgu gyrru, mae hwn yn oed pan mae arian yn dechrau bod o bwys iddynt.

Gallwch eu helpu i ddod yn oedolion sy’n arbed arian mewn tair prif ffordd:

1. rhoi cyfrifoldeb ariannol iddynt
2. gosod yr enghraifft gywir
3. trwy eu helpu i reoli eu cyflog cyntaf.

Nid yw sgyrsiau am arian yn stopio pan ddaw plant yn oedolion.

P’un a ydynt yn dal i fyw gyda chi neu fod ganddynt eu lle eu hunain ond yn ei chael hi’n anodd cynilo am forgais cyntaf neu dalu dyledion cardiau credyd, mae arian yn bwnc y mae angen ailedrych arno yn aml.

Mae pob plentyn yn datblygu ar wahanol adegau. Efallai y gwelwch y byddent yn ymateb yn well i rai o’r gweithgareddau yn y grŵp oedran is neu uwch. Dewiswch y gweithgareddau sydd fwyaf addas.

Mae yna lawer o weithgareddau arian hwyliog y gallwch eu defnyddio. Rhowch gynnig ar rai o’r gweithgareddau canlynol a’u defnyddio i danio sgyrsiau.

Mae ymchwil yn dangos bod sut rydym yn ymddwyn o amgylch arian fel oedolion yn cael ei ddysgu’n gynnar pan rydym yn ifanc a’r arsylwadau rydym yn eu gwneud o’r byd o’n cwmpas.

Defnyddiwch y gweithgareddau canlynol i ddeall yn well sut mae plant yn dysgu am arian - p’un a yw hynny gennych chi, y teledu, neu eu ffrindiau.

Wrth fynd allan i siopa bwyd, ewch â nhw gyda chi:

• Gwnewch benderfyniadau sy’n ymwneud ag arian yn uchel fel y gallant eich clywed. Er enghraifft, pam y gwnaethoch ddewis grawnfwyd brand y siop dros y brand mwy adnabyddus.
• Cymharwch brisiau’n uchel neu gofynnwch iddynt hwy ddweud wrthych wahanol brisiau cynhyrchion.
• Gofynnwch iddynt lwytho’r siopa wrth y til a throsglwyddo’r arian.
• Gwiriwch eich derbynneb o’u blaenau.
• Gofynnwch iddynt sut wnaethon nhw eich gweld chi’n trin arian a pham maent yn meddwl i chi ei drin mewn rhai ffyrdd. Er enghraifft, cyfrif eich newid cyn i chi adael y siop.

• Tynnwch allan eu holl eitemau ‘rhaid eu cael’ a brynwyd dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf.
• Ar gyfer pob eitem, gofynnwch pam roeddent ei eisiau a pha mor aml maent wedi’i ddefnyddio.
• Mae hyn yn eu dysgu bod eisiau’r hyn sydd gan eu ffrindiau yn wahanol i fod eisiau rhywbeth oherwydd eu bod yn ei hoffi’n fawr.

Mae trin arian yn rhan bwysig o fagu hyder o’i gwmpas. Dechreuwch trwy adael iddynt hwy weld a thrafod darnau arian, arian papur, a chardiau credyd/debyd.

• Rhowch gadw mi gei iddynt ar gyfer eu harian eu hunain.
• Siaradwch pam ei bod yn bwysig cadw arian yn ddiogel.
• Cyflwynwch y syniad o gynilo ar gyfer rhywbeth maent ei eisiau mewn gwirionedd.
• Gyda’ch gilydd, cyfrifwch yr arian maent wedi’i gynilo yn rheolaidd.

• Gyda phlant iau, rhowch lawer o ddarnau arian 1c ac un yr un o ddarn arian 2c, 5c, 10c, 20c, 50c ac £1 ar wyneb gwastad.
• Adeiladwch bentwr o ddarnau arian 1c wrth ymyl pob un o’r darnau arian gwerth uwch i ddangos y gwahaniaeth yn eu gwerth.
• Tynnwch y pentyrrau i lawr a gofynnwch iddynt hwy eu hail-greu.

Wrth iddynt ddod yn fwy cyfarwydd ag arian, byddant yn dechrau deall sut mae’n cael ei ddefnyddio o ddydd i ddydd, gan gynnwys y gwahanol ffyrdd o dalu am bethau.

• Rhestrwch y pethau y byddwch yn eu gwneud gyda nhw dros yr ychydig ddyddiau nesaf, gan gynnwys trafnidiaeth gyhoeddus a phrynu byrbrydau.
• Rhowch arian parod sy’n talu’r costau hyn mewn pwrs neu waled a gofynnwch iddynt dalu am bob eitem neu weithgaredd gan ddefnyddio’r arian yn y pwrs.
• Os ydynt yn gofyn am rywbeth ychwanegol, eglurwch efallai na fydd hyn yn gadael digon yn y pwrs am y pethau eraill maent am eu gwneud.

• Ewch â nhw i siopa am focs cinio ysgol un diwrnod, gan roi terfyn gwariant iddynt.
• Rhowch ychydig o ddewisiadau iddynt hwy ar gyfer pob un o’u heitemau arferol.
• Helpwch nhw i ddarganfod faint fydd cost y gwahanol gyfuniadau.
• Sicrhewch fod y cinio y maent yn ei gymryd i’r ysgol yn cynnwys yr hyn y gallent ei ddewis o fewn eu terfyn gwariant yn unig.

Er mwyn magu hyder yn eu gallu i reoli arian, mae angen iddynt weld bod gennych hyder ynddynt.

Gallwch ddangos yr hyder hwn ynddynt trwy arian poced a’u helpu i ddysgu cynilo. Hynny yw, gadewch iddynt roi cynnig gydag arian.

Y neges bwysicaf i’w chyfleu i blant hŷn yw ‘cynilo, gwario, cynilo eto.’

• Efallai rhowch arian poced wythnosol i’ch plentyn ei roi yn ei gadw mi gei neu gyfrif banc. Nid oes rhaid i hyn fod yn llawer - y nod yw dangos hyder yn eu gallu i reoli eu harian eu hunain.
• Efallai rhoi cyfle iddynt ychwanegu ato trwy wneud tasgau o amgylch y tŷ.
• Gofynnwch iddynt sut maent yn teimlo am ennill eu harian eu hunain a beth maent yn bwriadu ei wario arno.
• Cynyddwch arian poced plant hŷn yn raddol. Bydd hyn yn eu helpu i ddysgu cyllidebu ar gyfer eu pethau ymolchi, dillad a gweithgareddau cymdeithasol.
• Cyfrifwch beth rydych yn ei wario arnynt yn un o’r meysydd hyn mewn blwyddyn, rhannwch â 12 a rhowch hwn iddynt fel lwfans misol.
• Pan fyddant yn hyderus mewn un maes, ychwanegwch faes arall - ac ati nes eu bod yn rheoli eu holl wariant personol.

• Siaradwch â nhw am rywbeth maent ei eisiau mewn gwirionedd ond nad yw eu harian poced yn ymestyn iddo.
• Helpwch nhw i weithio allan pa mor hir y bydd yn ei gymryd i’w fforddio os ydynt yn cynilo y cyfan, hanner neu chwarter eu harian poced bob wythnos.
• Helpwch nhw i benderfynu ar eu dewis cynilo gorau, yna gwnewch siart cynnydd i’w cadw’n frwdfrydig.
• Cofiwch eu canmol pan gyrhaeddant eu nod.

Mae defnyddio ffonau symudol a thechnoleg arall yn un o ffeithiau bywyd y mwyafrif ohonom. Mae hyn yn golygu y bydd plant yn agored i arian rhithwir o oedran cynnar iawn.

Os yw arian rhithwir eisoes yn rhan o’ch bywyd, peidiwch ag anghofio dangos iddynt ei fod yn rhan hon o’ch rheolaeth arian hefyd.

• Ewch i gael y balans ar eich cyfrif cyfredol o beiriant arian parod neu drwy fancio ar-lein a’i ddangos iddynt.
• Defnyddiwch eich cerdyn i siopa am fwyd, yna cael balans arall a dangos iddynt sut mae’n llai nag o’r blaen.
• Gwnewch y gweithgaredd eto cyn ac ar ôl tynnu arian parod neu siopa ar-lein.

• Defnyddiwch ffôn symudol i’w cyflwyno i’r syniad o ‘pan mae wedi mynd, mae wedi mynd’.
• Ar gyfer plentyn iau, gosodwch derfyn atodol misol ar ffôn sylfaenol, talu wrth fynd.
• Ar gyfer plentyn hŷn, defnyddiwch ffôn contract sy’n blocio unrhyw weithgaredd nad yw’n cael ei gynnwys yn y ffi gontract fisol.

• Mae llawer o gemau digidol yn seiliedig ar y chwaraewr yn casglu talebau sy’n caniatáu iddynt symud ymlaen trwy lefelau neu gael nodweddion ychwanegol.
• Trowch waith o gwmpas y cartref yn gêm debyg, gan roi iddynt ‘dalebau’ y gallant eu cyfnewid am wobrau, fel arian poced ychwanegol neu hoff ddanteithion.
• Gyda phobl ifanc yn eu harddegau, gall y system wobrwyo hon arwain at y syniad o gael swydd ran-amser i gynyddu eu pŵer gwario.

Erbyn hyn, rydych wedi gweld sut mae plant o bob oed yn elwa o fod yn rhan o arian. Nawr mae’n bryd eu helpu i gynllunio cyllideb ar gyfer rhywbeth maent ei eisiau.

Trwy edrych ar yr holl gostau ymlaen llaw, fe fyddant yn darganfod y gallant wneud i’w harian fynd ymhellach.

Unwaith y bydd plant yn dysgu cyllidebu sylfaenol trwy brofiad uniongyrchol, mae yno am oes.

• Gosodwch gyllideb ar gyfer diwrnod allan - gall hyn fod yn rhywbeth arbennig neu dreulio diwrnod gyda’ch gilydd yn agos i gartref.
• Rhestrwch yr holl bethau rydych eisiau eu gwneud a faint fydd pob un yn ei gostio, ynghyd ag unrhyw bethau am ddim.
• Cofiwch gynnwys yr holl gostau bwyd, diod a chludiant (bws, trên, tanwydd car a pharcio).
• Gofynnwch iddynt a oes ganddynt unrhyw syniadau ar gyfer sut y gallech arbed arian ar rai agweddau ar y daith.
• Siaradwch â nhw am yr hyn y gallech wario’r arbedion hyn arno.

• Ar gyfer plant hŷn, os yw eu lwfans bywyd cymdeithasol misol yn diflannu yn rhy gyflym, trafodwch ei rannu’n symiau pedair wythnos a ffyrdd o wneud i’r rhain bara wythnos.
• Os ydynt yn prynu llawer o ddillad ond yn cwyno na allant fforddio’r ‘trainers’ diweddaraf, helpwch nhw i lunio cynllun ar gyfer cynilo dros nifer o fisoedd.
• Os yw eu lwfans yn cwmpasu’r rhan fwyaf o wariant personol, atgoffwch nhw i roi arian o’r neilltu ar gyfer hanfodion fel dillad isaf a chostau achlysurol fel tanysgrifiadau cylchgrawn neu gêm.