Sut i siarad â phlant naw i deuddeg oed am arian

Erbyn yr oedran naw i 12, mae gan lawer o blant rychwant sylw hirach a gallant ddeall llawer mwy am arian. Mae hyn yn cynnwys:

• cyfrifiadau syml
• bod gwahanol fathau o arian yn cael ei ddefnyddio mewn gwledydd eraill
• sut i gynllunio a rheoli cyllideb sylfaenol, a chadw golwg ar wariant
• sut i wirio gwybodaeth ariannol sylfaenol fel derbynebau, biliau a datganiadau banc
• sut mae hysbysebu’n cael ei ddefnyddio i berswadio pobl i wario arian
• sut i gymharu prisiau a phenderfynu beth yw’r gwerth gorau am arian
• bod risgiau’n gysylltiedig â gwario arian ar-lein, fel sgamiau
• beth yw llog banc
• y buddion o gynilo
• y risgiau sy’n gysylltiedig â benthyca arian.

Nid yw faint o arian poced rydych yn ei roi yn bwysig. Mae rhoi hyd yn oed y swm lleiaf o arian yn rheolaidd i blant yn ffordd wych i’w helpu i ddysgu sut i reoli arian.

Gallai hyn fod yn arian poced neu’n eu talu am dasgau maent yn eu gwneud o amgylch y tŷ, neu’r ddau.

Mae hyn yn eu helpu i ymarfer dysgu i gynilo ar gyfer y pethau maent wir eu heisiau.

Mae yna lawer o ffyrdd i drin arian poced. Mae rhai opsiynau’n cynnwys:

• Arian poced wythnosol - gadewch iddynt hwy gynilo ar gyfer yr hyn maent ei eisiau ac ond rhoi pethau mawr ar adegau arbennig fel penblwyddi neu wyliau. Gall hyn helpu i’w dysgu i gyllidebu a chynilo.
• Cyfleoedd i ennill - gallent ennill arian poced trwy wneud tasgau o amgylch y tŷ.
• Arian poced wythnosol a chyfleoedd i ennill arian ychwanegol – y ffordd hyn maent yn cael arian rheolaidd i’w reoli, ond maent yn gallu ennill arian ychwanegol os ydynt eisiau. Er efallai y bydd angen i chi osod terfyn ar yr hyn y gallant ei ennill os ydych yn cyllidebu’ch hun. Eglurwch y terfyn hwn i’ch plentyn fel y gallant eich gweld chi’n rheoli’ch cyllid.

Cyn i chi benderfynu a ydych am roi arian poced neu gael eich plentyn i’w ennill, meddyliwch am yr hyn y bydd yn rhaid i’ch plentyn ei brynu o’u harian. A wnewch chi brynu eitemau ychwanegol iddynt neu a ydynt yn talu am y cyfan? Bydd meddwl hyn drwodd yn eich helpu i gyllidebu a’ch plentyn i ddysgu am yr hyn y mae angen iddynt gynilo ar ei gyfer.

Defnyddiwch eu hannibyniaeth gynyddol i’w helpu i ddysgu sut i fod yn gyfrifol gydag arian.

Os nad ydynt eisoes wedi gofyn am ffôn symudol, efallai mai dyma’r amser maent yn gwneud. Gyda ffôn daw’r angen am gyfrifoldeb ariannol.

Os penderfynwch y gallant gael ffôn symudol, efallai defnyddiwch ef fel cyfle i siarad am arian. Gofynnwch gwestiynau iddynt sy’n eu hannog i feddwl am effaith ffôn symudol ar eu cyllid:

• Faint mae ffonau’n ei gostio?
• Beth yw contract a sut mae’n gweithio?
• Sut mae contractau’n cymharu â ‘talu wrth fynd’?
• Faint mae’n ei gostio bob mis?
• Beth fydd yn digwydd os byddant yn defnyddio eu holl gredyd?
• Beth fydd yn digwydd os ydynt yn colli’r ffôn?

Mae nawr hefyd yn amser da i sefydlu rhai rheolau ynghylch defnyddio ffonau symudol - yn enwedig o ran arian a diogelwch.

Bydd cyllideb, neu gynllun arian, yn eu helpu i ofalu am eu harian:

• Anogwch nhw i gadw golwg ar eu harian trwy ei ysgrifennu i lawr.
• Gofynnwch iddynt ysgrifennu unrhyw arian maent yn ei gael, faint, a beth maent yn ei wario arno.
• Cymerwch gip arno gyda nhw’n rheolaidd, bob mis, efallai. Gadewch iddynt hwy egluro eu nodiadau i chi a siarad am sut deimlad yw gweld eu harian yn mynd i fyny neu i lawr. Hefyd, sut maent yn teimlo pan maent yn gwybod eu bod nhw’n cyrraedd terfyn eu cyllideb ond nad ydynt yn ddyledus am ragor o arian eto. Penderfynwch beth sy’n digwydd os ydynt yn mynd dros eu cyllideb.

Mae hwn hefyd yn gyfle da i ddweud wrthynt sut rydych yn cyllidebu i sicrhau eich bod chi’n gallu talu’r biliau.

Erbyn yr oedran hwn, gall plant ddeall mwy am fenthyca arian.

Mae’n werthfawr iddynt wybod pan fyddwch chi’n benthyca arian fel arfer mae’n rhaid i chi ei dalu’n ôl gyda llog, felly rydych yn talu mwy yn ôl nag y gwnaethoch ei fenthyg.

Efallai y byddai’n werth siarad hefyd am y problemau a allai fod os na allwch ei dalu’n ôl.

Gofynnwch gwestiynau iddynt am fenthyca:

• Beth yw manteision ac anfanteision benthyca arian yn eu barn nhw?
• Beth fyddent yn ei wneud pe na allent dalu’r arian a fenthycwyd ganddynt yn ôl?
• Sut y gallant osgoi’r angen i fenthyg arian?

Mae hwn hefyd yn amser da i drafod pwysigrwydd cynilo a chael digon o arian ar gyfer diwrnod glawog. A’r annibyniaeth a ddaw yn sgil cynilo a pheidio â gorfod benthyca.

Mae pwysau gan gymheiriaid yn gryf ar gyfer plant 9 i 12 oed, a allai olygu eu bod eisiau mwy o bethau. P’un a yw’n bâr o ‘trainers’ wedi’u brandio mae pawb yn yr ysgol yn eu gwisgo neu’n ddarn newydd o dechnoleg.

Gall hyn helpu i’w cymell i ymarfer cynilo. Mae hwn yn gyfle da i’w helpu i gynilo plant am beth bynnag maent wedi gosod eu golygon arno:

• Eisteddwch gyda nhw a nodwch gost yr eitem maent ei eisiau.
• Gofynnwch y cwestiwn - ‘sut allwch chi gael y swm hwnnw o arian?’
• Nodwch incwm eich plentyn, p’un a yw hynny’n dod o dasgau, arian poced neu neiniau a theidiau, er enghraifft.
• Trafodwch wariant wythnosol eich plentyn a faint y gallant ei roi i ffwrdd yn realistig i brynu’r eitem y maent ei eisiau. Anogwch nhw i gynnig syniadau ar sut i naill ai ennill mwy neu leihau eu gwariant cyfredol.

Gall plant ddysgu syniadau gwerthfawr o’r her cynilo a fydd yn eu helpu fel oedolion:

• Mae cynilo yn caniatáu iddynt gael pethau na fyddent yn gallu eu fforddio os ydynt bob amser yn gwario arian cyn gynted ag y byddant yn ei gael.
• Mae cynilo yn dod â phrofiad o gyflawniad, ac mae gwerth arbennig i’r eitem maent yn cynilo amdani.
• Mae cynllunio i gynilo ar gyfer rhywbeth gyda chymorth rhywun arall yn ei gwneud yn haws cyflawni nodau.

Os ydynt yn gwneud yn dda gyda’r her cynilo a’ch bod am eu helpu i fynd ymhellach, pan maent wedi cyflawni un nod, gosodwch nod arall.

Cynyddwch faint y nod yn raddol a hyd yr amser i’w gyflawni, ond gwnewch yn siŵr ei fod yn realistig - ac yn hwyl.

Helpwch nhw i feddwl am ffyrdd y gallent gynilo mwy, efallai trwy gynyddu eu hincwm trwy wneud tasgau ychwanegol.

Yn yr oedran hwn, gallwch hefyd egluro iddynt am eu pŵer eu hunain i wneud dewisiadau ynghylch arian.

Gallwch egluro y gallai hyn fod yn ddewis o:

• prynu neu beidio â phrynu rhywbeth
• arbed arian
• prynu brandiau llai costus
• rhoi eu hamser yn hytrach nag anrhegion drud
• peidio â phrynu rhywbeth dim ond oherwydd mai hwn yw’r fersiwn ddiweddaraf.

Mae pob plentyn yn datblygu ar wahanol adegau. Er enghraifft, efallai fydd rhai plant naw i 12 oed yn ymateb yn well i rai o’r gweithgareddau rydym yn eu argymell yn ein canllawiau Sut i siarad â phlant saith ac wyth oed am arian neu Sut i ddysgu plant yn eu harddegau am arian Dewiswch y rhai rydych yn teimlo sy’n fwyaf addas i chi.