Sut i siarad â phlant pump a chwech oed am arian

Erbyn tua phump a chwech oed, mae plant yn dechrau deall a chwestiynu pethau sylfaenol sy’n gysylltiedig ag arian.

Byddant yn gallu deall:

• bod gan wahanol ddarnau arian werthoedd gwahanol
• bod ceiniogau yn arwain at bunnoedd
• bod angen cadw arian yn ddiogel, fel nad ydynt yn ei golli na eraill ddim yn ei gymryd
• bod colli arian yn gallu peri gofid
• bod cynilo arian yn eu helpu i brynu eitemau maent eu heisiau
• na ellir gweld arian weithiau, fel arian yn y banc
• gallant wneud pethau i ‘ennill’ arian, fel bod yn dda neu helpu o amgylch y tŷ
• mae gwahaniaeth rhwng 'anghenion' a 'bod eisiau'.

Mae nawr yn amser da i wneud y gorau o’u gwell dealltwriaeth o arian.

Mae rhoi cadw mi gei neu fanc piggy i blentyn yn rhoi lle diogel iddynt gadw, a chynilo, eu harian.

Mae'n syniad da sicrhau bod gan blant le diogel i gadw arian. Ac i siarad am pam ei bod yn bwysig cadw arian yn ddiogel a sut rydych yn ei wneud.

Mae llawer o blant pump a chwech oed yn dechrau deall bod yn rhaid i chi gynilo arian weithiau ar gyfer y pethau rydych chi eu heisiau.

Efallai y byddant yn dal i deimlo’n rhwystredig am aros am yr hyn maent ei eisiau. Ond mae dysgu cynilo arian nawr yn eu helpu i ddysgu bod yn amyneddgar.

Rhowch gynnig ar y gweithgaredd cynilo hwn:

• Dewis – gofynnwch iddynt a oes rhywbeth yr hoffent gynilo amdano y gall y teulu cyfan ei fwynhau (gêm neu fynd i’r sinema efallai).
• Gweld y nod – gofynnwch iddynt dynnu llun o beth sy’n cael ei gynilo ar ei gyfer. Dyma’r nod a bydd yn helpu i’w cymell a’u cadw ar y trywydd iawn.
• Datrys problem – gyda’ch gilydd, dod i fyny gyda syniadau i arbed arian. Er enghraifft, diffodd goleuadau neu brynu llai o eitemau.
• Gweld arbedion – gofynnwch iddynt lunio’r syniadau arbed hyn o amgylch eu llun blaenorol o’r nod.
• Gweithredu – gadewch i’ch plentyn edrych ar ôl y cynilion yn eu cadw mi gei neu fanc piggy eu hunan. Os yw’r nod yn ddrud, ewch ag ef i’r banc gyda hwy. Yna gwyliwch y cyfanswm yn tyfu ar-lein neu drwy ddatganiadau.
• Mwynhewch – pan rydych wedi cynilo digon, mwynhewch eich trît teuluol.
• Rhowch glod – diolchwch i’ch plentyn am helpu i wneud hyn ddigwydd!

Mae yna lawer o ffyrdd hwyliog y gallwch helpu plant i fwynhau cynilo:

• Maent yn barod i ddeall y cysyniad o helpu o amgylch y tŷ am arian.
• Cyfnewidiwch sêr neu wobrau sticer am geiniogau
• Cael helfeydd ceiniogau - yn union fel helfeydd wyau Pasg, ond yn iachach!

Mae plant pump a chwech oed yn dysgu llawer o wylio a gwrando. Siaradwch am arian a dangoswch iddynt sut mae’n cael ei ddefnyddio - gartref ac yn y siopau.

Mae yna lawer o weithgareddau bob dydd yn y cartref y gallwch eu gwneud i’w helpu i ddysgu am arian:

• Defnyddiwch gemau chwarae rôl i helpu’ch plentyn i arbrofi gyda gwneud penderfyniadau am arian mewn ffordd hwyliog a diogel. Ymhlith y gemau sy’n ddefnyddiol ar gyfer dysgu am arian mae:
  • Gofyn iddynt chwarae rôl, gan gynnwys perchennog siop, cwsmer a rhiant.
  • Gofyn iddynt esgus bod yn chi, talu am siopa, biliau, a phethau maent yn gofyn amdanynt.
  • Cynllunydd parti - rhowch swm o arian iddynt, ychwanegwch labeli prisiau at fwyd a diod (neu argraffwch rai lluniau o’r cyfrifiadur), a gofynnwch iddynt drefnu parti gyda’r arian sydd ganddynt. Byddant angen sicrhau bod gan bawb bopeth sydd ei angen arnynt, gan gynnwys plant, oedolion a gwahanol anghenion dietegol.
• Os yw’ch plentyn yn eich clywed chi’n siarad am arian â rhywun arall, gofynnwch a oes ganddynt unrhyw gwestiynau am yr hyn a glywsant.
• Os yw rhywun yn gwario neu’n cynilo arian ar y teledu neu mewn ffilm, gofynnwch gwestiynau amdano.
• Eglurwch sut nad yw popeth yn costio arian, fel chwarae yn y parc neu fynd i’r llyfrgell neu dŷ ffrind. Gofynnwch iddynt pa weithgareddau am ddim maent yn eu mwynhau.
• Os yw’ch plentyn yn gofyn am bethau gyda lluniau o gymeriadau teledu, brandiau neu enwogion arnynt, siaradwch am pam. Dangoswch ddewisiadau rhatach eraill iddynt i weld a allant egluro beth sy’n gwneud eu dewis cyntaf yn well. Gan ddefnyddio arian go iawn, dangoswch iddynt yr hyn y gallent ei arbed trwy brynu’r dewis arall rhatach a gofynnwch beth y gallent ei wneud gyda’r arbediad hwnnw.

Mae mynd i siopa yn helpu i ddangos iddynt gwario a chynilo.

Cyn i chi fynd i siopa, rhowch gynnig ar y syniadau hyn er mwyn cynnwys eich plant:

• Mae plant wrth eu bodd â her—a allant roi help i chi arbed arian? Gwnewch restr gyda hwy a’u cael i wneud yn siŵr eich bod yn cadw ati.
• Siaradwch am anghenion (fel bwyd ar gyfer swper) yn erbyn dymuniadau (fel pethau moethus).
• Siaradwch am werth arian—beth allwch chi brynu am £1? £5? £100?
• Gosodwch gyllideb ar gyfer elfen o’ch siopa bwyd y mae gan eich plentyn ddiddordeb ynddi.  Er enghraifft, eitemau ar gyfer eu pecyn bwyd, neu fwyd maent yn eu mwynhau.

Wrth i chi siopa, helpwch hwy i ddod i’r arfer wrth wneud penderfyniadau am beth i wario arian arno:

• Dangoswch iddynt fod rhai pecynnau yn llachar ac yn lliwgar ac yn costio mwy, tra gall eraill fod yn llai lliwgar ac yn llai o hwyl.  Ond mae’r hyn sydd y tu mewn yr un fath a gall gostio llai.
• Dangoswch grwpiau o eitemau iddynt sydd yn costio’r un faint fel cyfanswm a chynigiwch un yn erbyn y llall rhwng gwahanol gynnyrch. Er enghraifft: pot bach o lus a 5 banana neu bot mawr o rawnwin a 3 banana.
• Gadewch iddynt ddewis gwahanol elfennau o picnic gyda therfyn pris.

Mae’n arferol i blant pump a chwech oed fod eisiau pethau maent yn eu gweld. Maent yn dechrau dysgu’r gwahaniaeth rhwng anghenion a dymuniadau, ond nid ydynt yn ei ddeall yn llawn o hyd.

Mewn gwirionedd, gall llawer o blant swnian mwy yn yr oedran hwn. Gallwch ddefnyddio’r ‘eisiau’ hyn i ddysgu sgiliau cynilo, trafod a na, weithiau, ni allant gael yr hyn y maent ei eisiau.

Dyma rai awgrymiadau:

• Cynlluniwch - os ydych yn mynd i siop deganau, cynlluniwch ymlaen llaw. Eglurwch ymlaen llaw beth rydych yn ei brynu a pham.
• Gwrandewch - gadewch iddynt hwy deimlo eu bod yn cael eu clywed trwy roi rhestr iddynt o’r pethau na allant eu cael nawr ond y gallent fod eu heisiau ar gyfer penblwyddi neu wyliau.
• Eglurwch - yn lle dim ond dweud na; eglurwch pam. Mae egluro bod gennym arian ar gyfer yr hyn rydym eu hangen (fel bwyd a gwres) ond dim dymuniadau neu ddanteithion yn eu helpu i ddeall y dewisiadau y mae’n rhaid i oedolion eu gwneud am arian.
• Cadwch at eich gair - mae dweud na a glynu wrtho yn eu helpu i ddysgu hunanreolaeth, deall y gwahaniaeth rhwng anghenion ac eisiau, a chynilo am yr hyn maent ei eisiau.

Mae pob plentyn yn datblygu ar wahanol adegau. Er enghraifft, byddai rhai plant pump a chwech oed yn ymateb yn well i rai o’r gweithgareddau rydym yn eu hargymell yn ein canllawiau Sut i siarad â phlant tair a phedair oed am arian neu Sut i siarad â phlant saith ac wyth oed am arian.

Addysgir addysg ariannol fel rhan o'r cwricwlwm cenedlaethol uwchradd yn Lloegr, a'r cwricwlwm cynradd ac uwchradd cenedlaethol yng Nghymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon.