Help i reoli arian bob dydd

Mae'n bwysig dewis rhywun sy’n:

•  ymddiriedadwy ac eich bod yn eu hadnabod yn dda
• hapus i'ch helpu chi
• gallu rheoli eu harian eu hunain yn dda
• hyderus i wneud penderfyniadau gyda'ch buddiannau gorau mewn golwg, a
• gallwch ffonio neu anfon neges destun yn hawdd atynt i gael help.

Efallai na fyddai'n syniad da dewis rhywun sy'n teithio’n rheolaidd neu na fyddant yn debygol o fod ar gael pan fydd eu hangen arnoch.

Efallai y byddwch am i'ch person dibynadwy o ddewis reoli'ch arian oherwydd eich bod yn:

•  yn sâl neu'n anabl, naill ai dros dro neu yn y tymor hir
• gyfyng i'r tŷ
•  cael trafferth rheoli eich arian ar-lein
•  allan o'r wlad am gyfnod, neu
•  cael trafferth gwneud penderfyniadau.

Gall y pethau y gallant eich helpu gyda nhw gynnwys:

• gofalu am eich cyfrifon banc, cynilion, buddsoddiadau neu faterion ariannol eraill
• hawlio a gwario budd-daliadau ar eich rhan.

Gall gofyn am help gyda'ch arian ymddangos yn frawychus, ond mae'n haws gwneud hyn pan fyddwch yn teimlo'n dda ac yn gallu siarad yn glir am yr hyn sydd ei angen arnoch.

Mae'n bwysig trafod pa dasgau rydych chi eisiau help gyda er ei gwneud hi'n haws i'r person arall. Gall pethau gynnwys help gyda:

• gwaith papur — efallai y bydd angen rhywfaint o gymorth arnoch i lenwi dogfennau pwysig neu ddeall rhai termau. Er enghraifft, gwybodaeth am eich cyfrif banc, treth neu daliadau budd-dal
• cyfarfodydd — efallai y byddwch yn gofyn i rywun fynychu cyfarfodydd pwysig gyda chi. Er enghraifft, gyda chyfreithiwr, cynghorydd ariannol, neu gynghorydd budd-daliadau
• gwario o ddydd i ddydd — efallai y byddwch yn siarad â rhywun am help ynglŷn â rheoli eich arian bob dydd.

Mae'r canllaw hwn yn dangos ffyrdd anffurfiol y gall rhywun eich helpu gydag arian. Ar ôl darllen hwn, efallai y byddwch yn penderfynu bod atwrneiaeth arhosol yn opsiwn gwell.

Os oes angen rhywun i wneud dewisiadau ar eich rhan arnoch, gallwch wneud a chofrestru atwrneiaeth. Mae atwrneiaeth yn ddogfen gyfreithiol sy'n eich galluogi i roi'r pŵer i un neu fwy o bobl wneud penderfyniadau a rheoli:

• eich arian a'ch eiddo, a/neu
• eich iechyd a'ch lles.

Gallant eich helpu gyda:

• sefyllfaoedd dros dro – er enghraifft, rydych yn yr ysbyty neu dramor ac angen help gyda thasgau bob dydd fel talu biliau
•  sefyllfaoedd tymor hir – er enghraifft, rydych chi eisiau cynllunio ar gyfer yr annisgwyl neu wedi cael diagnosis o ddementia ac efallai y byddwch chi'n colli'r gallu meddyliol i wneud eich penderfyniadau eich hun yn y dyfodol.

Mae'r Gofrestr Gwasanaethau Blaenoriaeth, a elwir hefyd yn Gofrestr Gofal Cwsmer yng Ngogledd Iwerddon, yn gefnogaeth am ddim i gwsmeriaid cyfleustodau sy'n cynnig cymorth ychwanegol fel:

• darparu eich biliau mewn print bras
• braille, neu
• eu hanfon at rywun arall rydych chi'n ymddiried ynddo.

Efallai y byddwch hefyd yn cael cymorth yn ystod argyfwng a help wedi'i deilwra i'ch anghenion.

Gofynnwch i'ch cyflenwr trydan, darparwr nwy a chwmni dŵr am y Gofrestr Gwasanaethau â Blaenoriaeth i gael gwybod beth y gallant ei gynnig i chi. Gallwch ddod o hyd i'w manylion cyswllt ar eu gwefan neu ar lythyr neu fil.

Mae sgamiau yn dod yn fwy soffistigedig. Darganfyddwch fwy am sut i adnabod a diogelu eich hun ac eraill yn ein canllaw i ddechreuwyr ar sgamiau.

Mae sgamiau a thwyll yn bryder sylweddol i gadw llygad amdanynt wrth helpu rhywun gyda'u harian, ynghyd â cham-drin ariannol.

Os yw twyll credyd eisoes wedi digwydd yn y gorffennol, naill ai o ganlyniad i dwyll neu gam-drin ariannol, gwnewch gais i Cifas for Protection RegistrationYn agor mewn ffenestr newydd Bydd hyn yn rhoi gwybod i fenthycwyr fel eu bod yn cynnal gwiriadau ychwanegol o unrhyw geisiadau am gredyd.

Gall cam-driniaeth ariannol fod pan fydd rhywun:

•  yn cymryd arian neu'n cael credyd yn eich enw heb eich gwybodaeth na'ch caniatâd
•  gwneud i chi drosglwyddo rheolaeth dros eich cyfrifon
• godi arian parod yn eich pensiwn neu sieciau eraill heb eich caniatâd
•  ychwanegu eu henw i'ch cyfrif
•  gofyn i chi newid eich ewyllys
•  wedi cynnig prynu siopa neu dalu biliau gyda'ch arian, ond nid ydych yn gweld hyn yn digwydd
• yn eich atal rhag gweld ffrindiau a theulu eraill.

Peidiwch byth â rhannu eich cardiau, PIN neu fanylion mewngofnodi banc. Mae yna opsiynau lle gallwch gael help gyda'ch arian heb roi mynediad llawn i'ch cyfrifon. Gall rhoi rhywbeth fel hyn mewn lle olygu y byddwch yn llai agored i gam-drin ariannol.

Mae mandad trydydd parti yn ddogfen sy'n dweud wrth eich banc, cymdeithas adeiladu neu ddarparwr cyfrif arall y gallant dderbyn cyfarwyddiadau am eich arian gan berson penodol rydych wedi ei enwi.

Gall fod yn opsiwn da os ydych:

•  angen help i reoli eich bancio o ddydd i ddydd
•  yn aros i'ch atwrneiaeth gael ei sefydlu
• yn mynd dramor am amser hir
•  siaradwch â'r banc neu'r darparwr cyfrif i ofyn am drefniant mandad trydydd parti

Byddwch yn ymwybodol nad yw mandad trydydd parti yn briodol os yw deiliad y cyfrif yn colli'r gallu i wneud penderfyniadau perthnasol ei hun.

Os byddwch yn rhoi mandad trydydd parti i rywun rydych yn ymddiried ynddo, gallant fel arfer:

• wneud taliadau
• sefydlu archebion sefydlog
• trafod trafodion, a
•  archebu cyfriflenni banc

Ond fel arfer ni allant:

• ddefnyddio bancio ar-lein neu apiau ffôn symudol
• ddefnyddio cardiau debyd neu gredyd
• ddefnyddio ATM
• wneud cais am fenthyciadau newydd
• agor cyfrifon newydd, neu
• gau cyfrifon presennol 

Er mwyn darganfod beth gallwch ei wneud gyda mandad trydydd parti, gofynnwch i'ch banc am eu rheolau.

Mae cyfrif cerdyn gofalwr yn caniatáu i rywun rydych chi'n ymddiried ynddo ddefnyddio'ch cyfrif cyfredol i dalu am y pethau sydd eu hangen arnoch chi gyda'u cerdyn debyd eu hunain.

Gallant ddefnyddio'r cerdyn i godi arian neu wneud eich siopa, ond ni allant wneud newidiadau i'r cyfrif, a gallwch osod terfyn ar faint o arian y gallant ei gyrchu.

Nid yw pob cyfrif yn dod gyda'r nodwedd hon, felly gwiriwch gyda'ch banc.

Gall sefydlu cyfrif banc ar y cyd roi mynediad i berson dibynadwy i'r arian yn eich cyfrif. Mae hyn yn golygu y byddan nhw'n gallu tynnu arian allan i chi heb fod angen caniatâd a defnyddio cyfleusterau bancio eraill sy'n cael eu cynnig gan y cyfrif - fel gorddrafftiau.

Gallwch agor cyfrif ar y cyd â rhywun arall neu newid cyfrif sydd gennych eisoes fel ei fod yn cael ei ddal mewn enwau ar y cyd.

Mae'n bwysig sicrhau eich bod yn agor cyfrif ar y cyd â rhywun rydych chi'n ymddiried ynddo'n llwyr. Cofiwch:

•  Peidiwch ag agor cyfrif ar y cyd os oes gan un ohonoch gredyd gwael gan y bydd yn effeithio ar y ddau ohonoch.
• Cadwch gyfrif ar wahân ar gyfer treuliau sydd ddim yn filiau.
• Bydd gennych lai o breifatrwydd gan fod gwariant yn weladwy.
• Mae'n anodd cael arian yn ôl o'r cyfrif ar y cyd.
• Mae pob deiliad cyfrif yn gyfrifol am ddyled gorddrafft.
• Os byddwch yn marw, bydd gan y person arall fynediad o hyd.